در این مقاله درباره اثر هاله ای در مدیریت صحبت خواهیم کرد. اثر هاله‌ای یک پدیده‌ی رایج است که باعث به اشتباه افتادن اشخاص در تجزیه و تحلیل مسائل و تصمیم گیری‌ها می‌شود. به گفته دکتر میثم شکری ساز این اثر اولین بار در حوزه روانشناسی مورد بحث قرار گرفت و در ادامه نظریه‌های مختلفی درباره اثر هاله‌ای در حوزه‌های گوناگون ارائه شد. در ادامه در خصوص اثر هاله ای در مدیریت و دیگر حوزهها و تاثیر آن بر عملکرد مدیران صحبت خواهیم کرد.
تاریخچه ای درباره اثر هاله ای
طبق صحبت دکتر میثم شکری ساز برای اولین بار در سال ۱۹۲۰، ادوارد ثورندایک در تحقیقی تحت عنوان «خطایی دائمی در رتبه بندی‌های روانشناختی» توضیحی درباره اثر هاله‌ای ارائه کرد. در این تحقیق او از افسران نظامی خواست تا سربازان را رتبه بندی کنند. نتایج این تحقیق نشان داد که بر خلاف تصور، ارزیابی‌ها با رویکردی منصفانه انجام نشد. تحقیقات بیشتر او نشان داد که نظرات گذشته افراد بر روی قضاوت آن‌ها تاثیر مستقیمی دارد. اثر هاله‌ای در طول سال‌ها توسعه یافته و به عنوان یک مفهوم مهم در روانشناسی اجتماعی شناخته می‌شود. امروزه، اثر هاله‌ای به طور گسترده در محیط‌های سازمانی، رسانه‌ها و روابط اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
اثر هاله ای در روانشناسی
طبق باور دکتر میثم شکری ساز اثر هاله ای در روانشناسی به معنای تاثیر نظر قضاوتگرانه و مجازی است که افراد بر روی شخصیت و ویژگی‌های فرد دیگری ارائه می‌دهند. این اثر به صورت ناخودآگاه و بدون اطلاع خود شخص، ایجاد می‌شود. اثر هاله‌ای معمولاً بر اساس یک ویژگی خاص در فرد، در ذهن دیگران شکل می‌گیرد.
به عنوان مثال، اگر فردی در اولین برخورد با دیگران، ظاهری جذاب و باهوش داشته باشد، اشخاص درباره سایر ویژگی‌ها و عملکرد او نیز نظر مثبتی خواهند داشت. بدون شک، این خطای ذهنی می‌تواند تاثیر به سزایی بر روی روابط ما بگذارد. اثر هاله ای در روانشناسی تقریبا در همه‌ی موارد، به صورت ناخودآگاه اتفاق می‌افتد و در نتیجه کنترل آن کار سختی است.
اثر هاله ای در مدیریت
اثر هاله ای در مدیریت به پدیده‌ای اطلاق می‌شود که در آن افراد بر اساس یک یا چند ویژگی خاص یا صفتی که در شخصیت یا عملکرد یک فرد مشاهده کرده‌اند، در خصوص سایر ویژگی‌ها و عملکرد او نظر می‌دهند. به عبارت دیگر، اثر هاله‌ای نشان دهنده‌ی این واقعیت است که قضاوت‌های گذشته اشخاص در یک موضوع خاص بر روی عملکرد اشخاص دیگر تاثیر کلیدی دارد.
اثر هاله ای و اثر شاخ
دکتر میثم شکری ساز اعتقاد دارد که اثر هاله‌ای و اثر شاخ دو پدیده متفاوت در روانشناسی و مدیریت هستند. اثر هاله‌ای به معنای نظر قضاوتگرانه مثبت بر اساس یک ویژگی خاص یا قضاوت‌های گذشته در فرد است، در حالی که اثر شاخ به معنای تشکیل نظر قضاوتگرانه منفی براساس تجربه‌های گذشته با فرد است. اثر هاله‌ای و اثر شاخ معمولاً به صورت غیرقابل انکاری در جامعه و سازمان‌ها وجود دارند. افراد به عنوان نتیجه این دو اثر، بر اساس یک ویژگی یا صفت خاص در فرد، نظر کلی خود را درباره سایر ویژگی‌ها و عملکرد او ارائه می‌کنند. این موضوع ممکن است منجر به تحمیل نقاط ضعف یا قوت غیرمتناسب با توانایی‌ها، به یک فرد شود.
به عنوان مثال، در صورتی که یک فرد در گذشته توانایی‌های خوبی در یک حوزه خاص داشته باشد، افراد ممکن است به او به عنوان یک فرد با توانمندی‌های بالا نگاه کنند و به نتایج کارهای او اعتماد بیشتری داشته باشند. در اینجا اثر هاله ای در مدیریت ممکن است باعث افزایش انگیزه و خودباوری فرد شود و در نتیجه، عملکرد او بهبود یابد. با این وجود، ممکن است بر اساس این قضاوت نادرست، به شخص مسئولیتی سپرده شود که با توانایی‌های او تناسبی نداشته و در نتیجه همین موضوع مشکلات بزرگی را در یک مجموعه به وجود بیاورد.
از طرفی، اگر فرد در گذشته تجربه‌های ناموفقی داشته باشد، افراد ممکن است به او به عنوان یک فرد ناکارآمد نگاه کنند و به نتایج کارهای او کمتر اعتماد داشته باشند. این خطای کلیشه ای در مدیریت ممکن است باعث کاهش انگیزه و خودباوری فرد شود و در نتیجه، عملکرد او کاهش یابد.
در کل اثر هاله‌ای و اثر شاخ، دو خطای کلیشه ای در مدیریت هستند. برای حفظ عملکرد مطلوب، مدیران باید هم از اثر هاله‌ای و هم از اثر شاخ پرهیز کنند. آن‌ها باید به جای ارائه نظرات قضاوتگرانه براساس یک ویژگی یا صفت خاص در فرد، یک دیدگاه کلی و جامع نسبت به عملکرد و توانایی‌های فرد ارائه کنند و تجربیات گذشته را به صورت منصفانه و عادلانه مورد بررسی قرار دهند.
مزایا و معایب اثر هاله ای در مدیریت
هرچند اثر هاله ای در مدیریت یک خطای کلیشه‌ای در زندگی ما به حساب می‌آید اما مزایا و معایب خاص خود را دارد و درک آن می‌تواند در تصمیم گیری بهتر مدیران موثر باشد. در زیر به برخی از مزایا و معایب این خطای کلیشه ای در مدیریت اشاره خواهیم کرد.
مزایای اثر هاله ای در حوزه مدیریت
مهمترین مزایای اثر هاله‌ای در حوزه مدیریت عبارتند از:
- سهولت در تصمیم گیری: اثر هاله‌ای می‌تواند فرآیند تصمیم گیری را ساده‌تر کند. زیرا افراد معمولاً بر اساس تجربه‌های قبلی و نظرات دیگران در مورد یک فرد یا یک موضوع خاص تصمیم می‌گیرند.
- اعتماد به نفس: اثر هاله‌ای می‌تواند باعث افزایش اعتماد به نفس و خود ارزیابی فرد شود. زیرا طبقه بندی مثبت و تحسین افراد توسط دیگران، باعث افزایش اعتماد به نفس و احساس ارزشمندی در آن‌ها می‌شود.
- تاثیر در رفتار اجتماعی: اثر هاله‌ای رفتار اجتماعی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث می‌شود که افراد به صورت مثبت و مسئولانه‌تر عمل کنند. تقریبا اکثر اشخاص این نگرانی را دارند که عملکرد و رفتارهای آن‌ها تصویر مثبتی در ذهن دیگران به جای می‌گذارد یا نه؟ و همین موضوع باعث می‌شود تا شخص عملکرد بهتری داشته باشد.
معایب اثر هاله ای در مدیریت
از نگاه دکتر میثم شکری ساز با وجود مزایایی که ذکر شد، اثر هاله‌ای مشکلاتی را نیز در حوزه مدیریت ایجاد می‌کند که مهمترین آن‌ها عبارتند از:
- انحصار طلبی و عدم رعایت عدالت: اثر هاله‌ای می‌تواند باعث تبعیض و ناعدالتی در فرآیندهای تصمیم‌گیری شود. افراد معمولاً بر اساس تجربه‌ها و نظرات قبلی خود در مورد یک فرد یا یک موضوع خاص و بدون اینکه به جزئیات و شواهد بیشتری توجه کنند، تصمیم می‌گیرند. لذا این خطای کلیشه ای در مدیریت ممکن است موجب لطف بیش از حد به برخی از اشخاص و پایمال شدن حق اشخاص دیگر شود.
- نقص در ارزیابی: اثر هاله‌ای می‌تواند باعث نقص در ارزیابی‌ها شود، زیرا افراد ممکن است بر اساس تصویر مثبت یا منفی که از یک فرد دارند، او را ارزیابی کرده و نتایج و عملکرد واقعی او را نادیده بگیرند.
- تحت تاثیر قرار گرفتن از طرف دیگران: اثر هاله ای در مدیریت ممکن است باعث شود که افراد بیشتر به نظرات و دیدگاه‌های دیگران وابسته شده و قادر به تصمیم گیری مستقل نباشند.
جلوگیری از پیامدهای منفی اثر هاله ای و اثر شاخ
در قسمت قبل در خصوص معایب و پیامدهای منفی اثر هاله‌ای صحبت کردیم. حال سوال اینجاست که چطور از پیامدهای منفی این خطای کلیشه ای در مدیریت جلوگیری کنیم؟
در پاسخ به این سوال لازم به ذکر است که درک این موضوع که یک چنین اثری وجود دارد و می‌تواند تصمیمات و رفتارهای ما را تحت شعاع قرار دهد، در قدم اول می‌تواند به کمک کند تا تحت تاثیر آن قرار نگیریم. در ثانی، ما در تصمیم گیری‌هایمان باید تلاش کنیم تا اثر شاخ و اثر هاله‌ای را تا حد ممکن کنار گذاشته و موضوع را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار دهیم. ممکن است ما از دیدگاه و شخصیت یک فرد خوشمان نیاید اما اگر این دیدگاه شخصی را کنار بگذاریم، به این نتیجه برسیم که این شخص دارای مهارت و استعداد فوق العاده‌ای است و می‌تواند به رشد کسب و کار ما کمک کند. لذا بهتر است با در نظر گرفتن این نکته که قضاوت قبلی ما چندان هم صحیح و عاقلانه نبوده، تصمیم بهتری بگیریم.
کتاب اثر هاله ای
برای درک بهتر اثر هاله‌ای و تاثیرات این خطای کلیشه ای در مدیریت، می‌توانید کتاب اثر هاله‌ای نوشته فیل رزنویگ را مطالعه نمایید. کتاب اثر هاله ای به بررسی این خطا در فرآیند تصمیم گیری و ارزیابی‌های ما می‌پردازد. رزنویگ در این کتاب به بررسی مطالعات و تحقیقات روانشناسی در این زمینه پرداخته و راهکارهایی برای شناسایی و جلوگیری از آن ارائه می‌دهد. مطالعه این کتاب به شما کمک می‌کند تا در فرآیند تصمیم گیری‌های خود، از تاثیرات نادرست اثر هاله‌ای جلوگیری کرده و بهترین تصمیم‌ها را بگیرید.
