کمک خلبان یکی از اعضای اصلی کادر پرواز است که نقش مهمی در هدایت و کنترل هواپیما دارد. برخلاف تصور عموم، کمک خلبان فقط همراه خلبان اصلی نیست، او در بسیاری از مراحل پرواز مثل بلند شدن، فرود و مسیرهای طولانی، به خلبان کمک زیادی میکند. در شرایط اضطراری هم، همکاری این دو نفر باعث میشود ایمنی پرواز بالا برود.
کمک خلبان باید آموزشهای تخصصی ببیند، گواهینامه معتبر داشته باشد و تجربه کافی در پرواز با انواع هواپیماها کسب کند. او در کنار خلبان، با کنترل وضعیت آبوهوا، بررسی تجهیزات پروازی و ارتباط با برج مراقبت، وظایف مشخصی دارد. این شغل به تمرکز بالا، سرعت تصمیمگیری و توانایی کار تیمی نیاز دارد. با وجود اینکه خلبان اصلی مسئول نهایی پرواز است، اما بدون کمک خلبان، پرواز ایمن نخواهد بود.
شغل کمک خلبانی چیست؟
کمکخلبان، دومین خلبان در کابین هواپیماست که در کنار خلبان اصلی (کاپیتان) مینشیند و وظایف مختلفی را برای هدایت ایمن پرواز انجام میدهد. به این فرد در زبان انگلیسی First Officer یا Co-Pilot میگویند. کمکخلبان یکی از اعضای مهم تیم پروازی است و در تمام مراحل پرواز، از جمله چککردن سیستمها پیش از پرواز، کنترل ابزارها حین پرواز و کمک در فرود، نقش فعالی دارد.
اگرچه هر دو نفر، یعنی خلبان و کمکخلبان، آموزشهای حرفهای دیدهاند و گواهینامه پرواز دارند، اما تفاوتهایی میان آنها وجود دارد. خلبان اصلی (کاپیتان) مسئول نهایی هواپیماست و تصمیمگیرنده اصلی در شرایط خاص است. کمک خلبان تجربه کمتری دارد و زیر نظر کاپیتان فعالیت میکند. با این حال، در بسیاری از پروازها، وظیفه کنترل هواپیما بهصورت نوبتی بین این دو نفر تقسیم میشود تا فشار کاری بین آنها متعادل شود.
وظایف کمک خلبان فقط محدود به همکاری با خلبان نیست. او با اعضای دیگر تیم پروازی مانند مهندس پرواز (در بعضی هواپیماها)، خدمه کابین و کارکنان کنترل پرواز در ارتباط است. این همکاری، هماهنگی کامل و ایمنی پرواز را تضمین میکند. کمک خلبان باید بتواند در شرایط اضطراری، سریع تصمیم بگیرد، با آرامش عمل کند و در همکاری با سایر اعضای تیم دقت بالایی داشته باشد.
وظایف کمک خلبان در پرواز
کمک خلبان در طول پرواز نقشهای زیادی دارد و مسئول انجام بسیاری از وظایف فنی و ارتباطی است تا پرواز ایمن و روان انجام شود. این وظایف از پیش از پرواز آغاز میشوند و تا زمان فرود ادامه دارند. در ادامه مهمترین وظایف کمکخلبان در طول پرواز را بررسی میکنیم:
- بررسی کامل سیستمهای پروازی: پیش از پرواز، کمکخلبان وضعیت موتور، سیستم هیدرولیک، سوخت، فشار کابین و الکترونیک هواپیما را بررسی میکند.
- کنترل بار و محموله: کمک خلبان اطمینان حاصل میکند که بار و محموله بهدرستی توزیع شده است و وزن هواپیما در محدوده ایمن قرار دارد.
- ارزیابی شرایط جوی: کمک خلبان نقشههای هواشناسی و تغییرات جوی را در طول مسیر بررسی میکند و در صورت نیاز، خلبان را از وضعیتهای نامساعد آگاه خواهد کرد.
- برقراری ارتباط با برج مراقبت: بسیاری از مکالمات رادیویی با برج مراقبت و واحدهای کنترل ترافیک هوایی توسط کمکخلبان انجام میشود که شامل دریافت مجوز پرواز، تغییر ارتفاع یا تغییر مسیر هستند.
- نظارت بر عملکرد سیستمها در حین پرواز: در طول پرواز، عملکرد سیستمهای مختلف، دائما توسط کمکخلبان بررسی میشود تا از نقص فنی یا تغییر غیرعادی جلوگیری شود.
- پشتیبانی در مواقع اضطراری: اگر شرایطی مانند نقص فنی، آبوهوای نامساعد یا نیاز به فرود اضطراری پیش بیاید، کمکخلبان پیشنهادهایی ارائه میدهد، چکلیستها را اجرا میکند و در تصمیمگیری به خلبان کمک خواهد کرد.
- همکاری در عملیات فرود: در زمان فرود، کمکخلبان وظایفی مانند تنظیم سیستمهای ناوبری و نظارت بر ارتفاع و سرعت را انجام میدهد.
نقش کمک خلبان در تیکآف و فرود
تیکآف (برخواستن هواپیما) و فرود، دو مرحله بسیار حساس و مهم در پرواز هستند که باید با بیشترین دقت، تمرکز و هماهنگی بین خلبان و کمکخلبان انجام شوند. در این لحظات، کمکخلبان نقش بسیار مهمی ایفا میکند و باید عملکرد دقیق و سریع داشته باشد تا ایمنی هواپیما تضمین شود.
در مرحله تیکآف، کمکخلبان پیش از آغاز حرکت هواپیما، چکلیست مربوط به بلند شدن هواپیما را با خلبان بررسی میکند. درواقع او مواردی مانند وضعیت موتور، سوخت، سیستمهای هیدرولیک، ترمزها و کنترلکنندههای پرواز را کنترل میکند تا از آمادگی کامل هواپیما مطمئن شود. همچنین، کمک خلبان وظیفه دارد که مسیر باند و شرایط جوی مانند جهت و سرعت باد را زیر نظر داشته باشد. در لحظهای که هواپیما شروع به حرکت روی باند میکند، کمکخلبان سرعت را اعلام میکند و در صورت بروز مشکل، خلبان را سریع مطلع خواهد کرد تا تصمیم مناسب گرفته شود.
در زمان فرود، وظایف کمک خلبان حتی پررنگتر میشود. او باید با دقت تمام، وضعیت فرودگاه مقصد، ارتفاع و سرعت هواپیما و تنظیمات فلپها را بررسی کند. کمکخلبان همچنین با برج مراقبت ارتباط برقرار میکند تا اطلاعات لازم برای فرود ایمن را دریافت کند. شرایط آبوهوایی، دید افقی و موانع احتمالی از جمله عواملی هستند که کمکخلبان به صورت مداوم آنها را بررسی میکند. در صورت نیاز به فرود اضطراری یا تغییر باند فرود، این همکاری نزدیک بین کمکخلبان و خلبان بسیار حیاتی میشود.
وظایف کمک خلبان در شرایط اضطراری
در شرایط اضطراری، کمکخلبان باید سرعت، دقت و آرامش داشته باشد تا به خلبان در مدیریت بحران کمک کند. این شرایط شامل نقص فنی، از دست رفتن ارتباط با برج مراقبت، تغییر ناگهانی آبوهوا یا حتی مسائل پزشکی در کابین هستند. در ادامه، وظایف کمک خلبان در این موقعیتها را مرور میکنیم:
- نظارت بر تغییرات ناگهانی در وضعیت پروازی: کمکخلبان دائما اطلاعات مربوط به ارتفاع، سرعت، فشار هوا و کارکرد موتورها را بررسی میکند و هرگونه تغییر غیرعادی را به خلبان گزارش میدهد.
- برقراری ارتباط سریع با برج مراقبت: در صورت وقوع حادثه یا نیاز به فرود اضطراری، کمک خلبان فوراً با برج مراقبت تماس میگیرد و اطلاعات لازم را منتقل میکند.
- اجرای چکلیستهای اضطراری: در هر نوع بحران، چکلیستهای مشخصی برای واکنش سریع وجود دارد. کمکخلبان این چکلیستها را با خلبان اجرا میکند تا اقدامات لازم بهدرستی انجام شود.
- پیشنهاد راهحل و پشتیبانی تصمیمگیری: کمکخلبان با توجه به دادههای فنی و تجربه شخصی، گزینههای موجود را با خلبان مطرح میکند تا بهترین تصمیم در کوتاهترین زمان گرفته شود.
👈 برخی شرایط اضطراری به شرح زیر هستند:
- نقص فنی در یکی از موتورها: در این شرایط کمکخلبان باید فشار و دمای موتور را بررسی کرده، به خلبان اطلاع دهد و مراحل خاموشکردن موتور آسیبدیده را اجرا کند.
- تغییر ناگهانی در شرایط جوی: در این شرایط نیز کمکخلبان مسیرهای جایگزین را بررسی کرده و با مرکز کنترل برای دریافت مجوز تغییر مسیر هماهنگ میکند.
چک لیست شغل کمک خلبانی
چکلیستهای قبل از پرواز، یکی از مهمترین ابزارهای کاری کمک خلبان هستند. این چکلیستها کمک میکنند که همه مراحل آمادهسازی هواپیما با دقت انجام شوند و هیچ نکتهای از قلم نیفتد. رعایت این مراحل، ایمنی هواپیما و مسافران را تضمین میکند و مانع بروز مشکلات فنی در آسمان میشود. کمکخلبان موظف است این چکلیستها را در زمان مشخص، با دقت کامل و همراه با خلبان بررسی کند.
مهمترین بخشهای چکلیست قبل از پرواز به شرح زیر هستند:
- بررسی سیستمهای الکتریکی و هیدرولیکی: کمکخلبان تمام نمایشگرها، سوئیچها و عملکرد سیستمهای برق و هیدرولیک را چک میکند تا مطمئن شود همه چیز عملکرد سالم و درستی دارد.
- بررسی وضعیت سوخت: میزان سوخت، توازن آن در مخازن و احتمال نیاز به سوختگیری اضافی بررسی میشود.
- کنترل بار و توزیع وزن: کمکخلبان لیست بار و توزیع آن را بررسی میکند تا وزن کل هواپیما در محدوده مجاز باشد و توازن درست برقرار شود.
- کنترل ابزارهای ناوبری و مخابراتی: سیستمهای ناوبری، جیپیاس، رادیو و فرستندهها باید تست شوند تا ارتباطات لازم با برج مراقبت و مسیرهای پروازی بینقص با برقرار شود.
- بررسی شرایط آبوهوایی و مسیر پروازی: کمکخلبان نقشههای هواشناسی و مسیر پرواز را مرور کرده و در صورت نیاز، درباره تغییر مسیر با خلبان مشورت میکند.
برای اجرای دقیق این چکلیستها از ابزارهایی مانند نمایشگرهای کابین، دستگاههای چک خودکار، تبلتهای پروازی (EFB) و لیستهای چاپی یا دیجیتال استفاده میشود.
نظارت کمک خلبان بر سیستمهای هواپیما
در طول پرواز، کمکخلبان مسئول نظارت دقیق و پیوسته بر عملکرد سیستمهای حیاتی هواپیما است. او باید در تمام لحظات، اطلاعات مربوط به موتور، سیستم هیدرولیک، تجهیزات الکترونیکی و ناوبری را زیر نظر داشته باشد تا هر تغییر یا نشانهای از مشکل را سریع شناسایی کند. نمایشگرهای دیجیتال در کابین خلبان، اطلاعات مهمی مانند دمای موتور، فشار روغن، میزان مصرف سوخت و کارکرد سیستمهای مختلف را به صورت لحظهای نشان میدهند. کمکخلبان با استفاده از این ابزارها، وضعیت هواپیما را کنترل میکند و در صورت مشاهده هر گونه ایراد، سریع موضوع را با خلبان در میان میگذارد.
علاوه بر سیستمهای فنی، کمکخلبان باید دائم شرایط جوی مسیر را نیز بررسی کند. او با استفاده از دادههای هواشناسی، رادار هواپیما و اطلاعات ارسالی از برجهای مراقبت، وضعیت آبوهوا در مسیر پرواز را کنترل میکند. اگر تغییراتی مانند تشکیل طوفان، بادهای شدید یا احتمال کاهش دید در مسیر اتفاق بیفتد، کمکخلبان با خلبان هماهنگ میکند تا تصمیمات لازم برای تغییر مسیر یا تغییر ارتفاع گرفته شود.
کمک خلبان در ارتباط با برج مراقبت
ارتباط با برج مراقبت، یکی از مهمترین وظایف کمکخلبان در طول پرواز است. این ارتباط مستمر باعث میشود هواپیما در هماهنگی کامل با دیگر پروازها و شرایط هوایی حرکت کند. در بیشتر پروازها، کمکخلبان وظیفه دارد که با واحدهای مختلف کنترل ترافیک هوایی، مانند برج مراقبت فرودگاه، مرکز کنترل مسیر و واحدهای کنترل منطقهای در تماس باشد. پیش از تیک آف، او از برج مراقبت مجوز پرواز، مسیر خروجی از باند و اطلاعات مربوط به ترافیک هوایی را دریافت میکند و این دادهها را به خلبان منتقل خواهد کرد.
در حین پرواز، کمک خلبان اطلاعات مربوط به وضعیت جوی، محدودیتهای پروازی، ترافیک هوایی مسیر و هرگونه تغییر ناگهانی را از طریق رادیو دریافت میکند. او باید این اطلاعات را با دقت گوش دهد، ثبت کند و در صورت لزوم با خلبان برای تصمیمگیری سریع هماهنگ شود. در بسیاری از مواقع، کمکخلبان برای تغییر ارتفاع، تغییر مسیر یا عبور از مناطق خاص باید با برجهای مراقبت هماهنگ کند و منتظر دریافت مجوز بماند.
در شرایط اضطراری، نقش ارتباطی کمک خلبان پررنگتر میشود. او باید بهسرعت وضعیت اضطراری را به برج مراقبت گزارش دهد و اطلاعات لازم مانند موقعیت فعلی، نوع مشکل و نیاز احتمالی به فرود اضطراری را منتقل کند. این ارتباط دقیق و سریع کمک میکند برج مراقبت اقدامات لازم را برای ایمنی هواپیما انجام دهد.
کمک خلبان هلیکوپتر
در هلیکوپترها، نقش کمکخلبان به دلیل شرایط خاص پرواز، متفاوت از هواپیماهای مسافربری است. برخلاف پروازهای در ارتفاف زیاد با ثبات هواپیما، هلیکوپترها بیشتر در ارتفاع کم و محیطهای خطرناک مانند مناطق کوهستانی، شهری یا عملیات امداد فعالیت میکنند. در این شرایط، کمکخلبان باید با دقت بسیار بالا وضعیت اطراف هلیکوپتر، فاصله تا موانع و تغییرات ناگهانی در جهت باد را بررسی کند. او در کنترل دقیق حرکات هلیکوپتر، تنظیم سرعت و هماهنگی با خلبان نقش مهمی دارد.
در بسیاری از مأموریتهای خاص مانند عملیات نظامی، اورژانسی یا امداد هوایی، کمکخلبان مسئول هماهنگی با تیمهای زمینی، استفاده از نقشهها و هدایت خلبان به محل مورد نظر است. همچنین برخلاف هواپیما که سیستمهای ناوبری پیچیدهتری دارد، در هلیکوپترها ممکن است کمک خلبان به صورت مستقیمتری وظایف دیدبانی و مسیریابی را بر عهده بگیرد.
نظر دکتر میثم شکری ساز در مورد کمک خلبان و وظایف او
دکتر میثم شکری ساز، کارآفرین موفق ایرانی که سابقه مدیریت چندین کسبوکار معتبر را در کارنامه دارد، دورهای حرفهای در زمینه خلبانی نیز گذرانده است. او با نگاهی دقیق و تجربی به فضای پرواز، به اهمیت نقش کمکخلبان در ایمنی و آرامش پرواز اشاره میکند. بهگفته میثم شکری ساز، یکی از کلیدیترین ویژگیهای کمکخلبان، داشتن اعتماد به نفس در لحظات حساس و توانایی کنترل احساسات است.
از دید او، وظایفی مثل بررسی دقیق سیستمها، ارتباط مؤثر با برج مراقبت و واکنش سریع در شرایط اضطراری تنها در صورتی با کیفیت انجام میشوند که فرد تسلط روانی بر خود داشته باشد. او توصیه میکند کسانی که وارد این حرفه میشوند، در کنار آموزش فنی، بر مهارتهای فردی مثل آرامش، تمرکز و مدیریت استرس هم کار کنند. به اعتقاد او، این ویژگیها همان چیزی است که یک کمکخلبان خوب را از بقیه متمایز میکند. دکتر شکری ساز، در مطلب چگونه خلبان شدم، صفرتاصد مسیر خلبانی خود را شرح داده است.
سخن پایانی: اقدامات ضروری کمک خلبان در پروازهای بینالمللی
در پروازهای بینالمللی و طولانیمدت، نقش کمکخلبان اهمیت بیشتری پیدا میکند، چرا که مسئولیتها پیچیدهتر و فشار کاری بالاتر است. در این پروازها، کمکخلبان باید مداوم وضعیت فنی هواپیما، مسیر پرواز، مصرف سوخت و شرایط جوی را زیر نظر داشته باشد. یکی از وظایف مهم او، مدیریت دقیق زمان است تا مراحل پرواز مطابق برنامه پیش برود و هماهنگی لازم با مراکز کنترل ترافیک هوایی کشورهای مختلف، بهخوبی انجام شود.
در این نوع پروازها، استراحت مناسب خلبانان هم اهمیت زیادی دارد. کمکخلبان باید طبق برنامه زمانبندی، بخشی از کنترل پرواز را بهتنهایی در دست بگیرد تا خلبان اصلی استراحت کند. همچنین، در طول پرواز باید بر رفاه مسافران و ارتباط با خدمه پروازی هم نظارت داشته باشد، تا اگر مشکلی پیش آمد، تصمیمگیری و هماهنگی لازم را انجام دهد. این هماهنگیهای پیوسته، باعث حفظ آرامش و ایمنی در طول پرواز میشود. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص خلبان شدن، مطلب چگونه خلبان شویم را مطالعه کنید.
